මේ කරුණු කාරණා ගැන සලකා බැලීමේ දී සිදුවන්නට යන්නේ යැයි කියන උවදුරට හේතුව කුමක් ද? මෙයට අදාළ හේතු කාරණා මෙහෙමත් වෙන්නට නො හැකි ද?

රජකුගේ සිත සතුටු කිරීමට ප්‍රමාණය ඉක්මවා උත්සහ කිරීමත් රජාගේ සැකයට හේතුවක්. එසේ නම් මෙතන ආකූල ව්‍යාකූලතාව මොකද් ද? සේවයේ යෙදෙන සමහරුන් එක එකාට සතුරන් වීම ස්වභාවයක්. හැබැයි මේ ක්‍රම දෙකට ම මං අයත් වෙන්නෙත් නෑ. ඒත් අරුම පුදුම ප්‍රශ්නයකටයි මුහුණ දෙන්නට සිදු වී තිබෙන්නේ.

කිසියම් හේතුවක් මුල් කරගෙනයි තරහ මරහ වෙන්නෙත් කිපෙන්නෙත්. ඒවායේ ස්වභාවය වටහා ගත් දාට ඇති වූ නො රිස්සුම් ගති පහව යාමයි සිරිත. නමුත් කවුරුන් හෝ පැහැදිලි හේතුවක් නැතිව කිපෙයි නම්; එයා සතුටට පත් කරන්නෙ මොන ආකාරයෙන් ද?

අපේ රාජ උත්තමයා මාත් එක්කලා කිපෙන්නේ මං අහවල් වරදක් කළාට ද? නැත්තං රජුන් කියන්නේ හේතුවක් නැතිව කිපෙන අයට ද? මෙන්න මේක ලේසි පහසු දෙයක් නො වෙයි; උභතෝකෝටික ප්‍රශ්නයක්.” යැයි සංජීවක කියා සිටියේය.

“ඒක ඇත්ත, සම්පූර්ණයෙන් ම ඇත්ත. ඒත් මේ හේතු සාධකය ගැනත් ටිකක් හිතන්නකෝ:

ගුණ නුවණ ඇති හිතවත් අය කාහට හෝ ළෙන්ගතුකමින් උපකාර කරනවා. නමුත් සමහර උදවිය ඒ උපකාර කිරීම සලකන්නේ මූනිච්චාවට කළ දෙයක්, සතුරුකමට කළ දෙයක් වශයෙන්. කවරෙකු හෝ සතුරු කමක් කරනවා, ඒක ඇතැමුන් සලකන්නේ නො දැනුවත්කමට කළ දෙයක් වශයෙන්. ‘අනේ මෙහෙමත් අය!’ කියා හිත හිතා ප්‍රීතිත් වෙනවා. මේ අනුව සලකන විට සමාජය තුළ සිටින්නන්ගෙ ගති පැවතුම් විවිධාකාරයි, පුදුම සහගතයි. නමුත් අනුන් යටතේ කරන රැකියාවවල යථා ස්වභාවය, සේවා යෝජකයන්ගේ සිත් තුළ පවතින තත්ත්වයන් යෝගාවචරයන්ට පවා තේරුම් ගත නො හැකි දෙයක්.

දුර්ජනයන්ට මොන ආකාරයෙන් වුවත් ඇප උපකාර කළත් ඔවුන්ගෙන් ලාභයක් අපේක්ෂා කළ නො හැකියි. ඒ වගේම මෝඩයන්ට කොපමණ උපදෙස් දුන්නත් අවවාද කළත් එයින් නිසි ප්‍රයෝජනය ඔහු ලබා ගන්නේ නැහැ. කියන දේ නො පිළිපදින උනට යමක් සිය වරක් කීවත් එයින් හැදීමක් නෑ. ඒ වගේ ම තමා සමහරුන්ට බුද්ධිය ඇතත් හිතාමතා වැඩක් පලක් කර ප්‍රයෝජන ගන්නට දැනුමක් ද නැත.

සර්පයන් ගේ වාසස්ථාන සඳුන් ගස්, ඕලු නෙළුම් මානෙල් ආදී මල් හැදෙන්නේ විල්වල. මල් ඇතත් ඒවායේ කිඹුලන් ද ඇත. සම්පත් නැති තැනැත්තාට විරුද්ධ වන අය කරන්නේ තමන් සම්පත් ඇත්තෙකු වෙන්නට ක්‍රම විධි අනුගමනය කිරීම නොව, සම්පතාගේ ගුණ නුගුණ බවට පෙරළා චරිත වශයෙන් විනාශ කර දැමීමයි. නො සිතන අයුරින් ඔහු ආගාධයට හෙළන්නට පිඹුරුපත් සැකසීම. යහපත් ක්‍රියාවන්හි නො යෙදී සැප ලබන්නට අපේක්ෂා කරන්නා සෙස්සන් උපද්‍රවයට හෙළීමයි සිරිත.