අධි වේගයෙන් දුමිරිය පියාඹනු දැනේ. ජන ශූන්‍ය ප්‍රදේශ මතින් ගමන් ගන්නා බැවින් ජන ජීවිත වල ස්වභාවයක් දැන ගන්නට නොලැබෙයි. නාස්පුඩු තුළින් ශරීර අභ්‍යන්තරයට ගමන් ගන්නා දූවිලි තට්ටු නිසා සංචාරයට එපා වී තිබේ. ඇතැම්හු මුඛ ආවරණ පැළඳ සිටිති. එම ආවරණ සපයන ලද්දේ ද ගමන් සංවිධාකයන් විසිනි.

ගමනේ යෙදෙන බොහෝ දෙනා මේ වන විට යහළු මිත්‍රකම් ඇති කර ගෙන සිටින අයුරු දක්නා ලැබේ. තම තමන් විසින් සිය නිවෙස් වලින් ගෙන ආ ආහාර පාන වර්ග බෙදා හදා ගෙන කන අයුරුත් විහිළු තහළු කරගන්නා අයුරුත් ඇත්ත වශයෙන් ම ප්‍රශංසනීයයි. ඒකට හේතුව උපන් බිමෙන් වෙන් වූ සියල්ලන්ම එකම සහෝදර බැම්මකින් බැදී සිටීමයි.

“එක අතකින් බලපුවහම ධර්මෙ නන්නාඳුනන දවසක දෙකක සම්බන්ධයක් ඇති මේ අයගේ සහ සම්බන්ධතාව අපේ ඉස්කෝලවල ඉන්න අය තුළ නෑනෙ. මූනිච්චාවට හලෝ මචං කීවට හරිම ගුප්තයි. ඒ ඔවුන්ගේ ජීවිත වල මොනවා හරි අඩු ලුහුඩු කම් තිබුණොත් ඒවා එළිවේය කියා බයෙන් වෙන්න ඇති. බොහෝ අය කැමති නෑ කවුරුවත් තමන්ගේ ගෙදර එනවට. ගෙදර දොර විස්තර විමසනවට. නෑදෑයන්ගේ තොරතුරු අහනවට.

ඇතැම් අය ඉන්නවා නැති දේවල් ඇති දෙවල් වශයෙන් පුරාජේරුවට කියන. රාජ්‍ය පාලකයන්ගේ සමීප සම්බන්ධතා කියමින් අනියම් වාසි ගන්නට මාන බලන විවිධ විෂම පුද්ගලයින්. ඒ අය කොහොම හරි උත්සාහ ගන්නේ වැඩ පැහැර හැරීමට මඟක් සොයා ගන්න මිස වැඩක් කිරීමට උත්සාහ ගැනීම නොවෙයි. ඒ තත්වයට ගුරුවරයා පත් කරන්නේ පාලකයන් ම යි.

තව කොටසක් ඉන්නවා දෙගුරුන්. ඒ අය තමන්ගේ දරුවාට ඉගැන්වීම පමණයි ගරුවරයාගෙන් බලාපොරොත්තු වෙන්නේ. ඉගෙන කියා ගත් ළමයෙකුගේ මව් පියන් කවදා හරි දැකලා තියෙනවද ගුරුවරුන්ට ගෞරව කරණවා. පාසැලේ ළමයා ඉන්නකල් විදුහල්පතිටත් පන්තියේ ඉන්නතෙක් පන්තිභාර ගුරුවරයාටත් යටහත්. ඒවා මගේ දීර්ඝ සේවා කාලය තුළ දුටු දේවල්. හේතුව ගුරුවරයාට ගුරු ගෞරවය රැකගෙන ඉන්ට සුදුසු පරිසරයක් නිර්මාණය වී නොතිබීම. සමහර ගුරුවරුන් ඉන්නවා අන්ත පාදඩයන්.”

විටෙක කෝපයෙන්ද තවත් විටෙක ශෝකයෙන්ද විපුලසේන මහතා අතීතාවර්ජනයක ආමුඛය සකස් කළේ සංචාරකයන් විසින් පාතරාසයට ලබාදුන් තැම්බූ කඩල එකිනෙක මුව තුළ රුවා ගන්මින්. ඔහු කියූ දේ පිළිබඳව හරස් ප්‍රශ්ණ කීපයක් ඇසු විට දුන්නා වූ පිළිතුරු පොතක ලියන්නට සුදුසු නො වේයැයි සිතේ. පරීක්ෂක මණ්ඩලයේ සිටියෙකුගේ සියළු වත ගොත ඔහු දිග හැරියේය. ඉකුත් රජයක දේශපාලුවෙකුට තම බිරිඳ පූජාකර තනතුරු ලද්දෙකු බව කීම මා විශ්මයට පත් කළ කාරණයක් විය.

රෝහණ මහතා උදේ ආහාර අඩු ලුහුඩු බලමින් තේ බෙදන්නා සමග පැමිණියේය.

“කොහොමද විදුහල්පති තුමා කඩල කෑවයි?”  රෝහණ විමසයි.

“කන එක නම් කෑවා - ඒත් ...”

“මදි ඇති, කොහොමද මේ නෝනලාට එහෙම?”

“අපිට නං වැඩිත් එක්ක ...”  කීප දෙනෙක් කීහ.

“ඒකිලාගේ බොකු බඩවැල් වේලුනාට අපි පළියැ ... ” යි විදුහල් පති කීය. තේ බෙදන්නාට දෙමළෙන් යමක් කියු රෝහණ තේ බෙදීමෙහි ඔහු නිරත විය. විනාඩි කීපයකින් සිලි බෑගයක් ගෙන ආ තේ බෙදන්නා රෝහණගේ විධානයෙන් කඩල පාර්සල් කීපයක් පිරිමින් අතරේ බෙදා දුනි.